El topónimu Uviéu
Siempre
tuvi claro l’orixe del nome d’Uviéu. Uviéu significa una estatua pequena al
dios Iuppiter-Iovis (Xove). La romanización camudó un santuariu a Llug nótru al
dios Xúpiter y el pueblu nomó a esti colláu col diminutivu Xovetus que
significa Xupiterín o Xovetín, aludiendo a lo diminuto del santuariu o estatua
de Xove. Asina: Xovetu(s) > Xuviéu > Uviéu. Llug venerábase nel territoriu del
Eo al Asón. Llugus yera la ciudá sagrada de
Llug na vega del Nora que los conquistadores renomen Lucus Asturum, una ciudá-conceyu
que llendaba col Nora. El sincretismu con Llug yera una necesidá. Xúpiter
representábase con un fexe de rayos na mano, como Llug. Nes fiestes a Xúpiter en
setiembre pidíase protección pal hibiernu. Nos xuicios xurábase “por Xúpiter”. Iovetus
ye un colláu santu dientro de Lucus Asturum. Caedes Lata o La Carisa són nomes
romanos como Villaperi, Abuli, Pumarín, Fitoria, Villamiana....
El
sufixu llatinu –etum tien valor colectivu (pinetum, viñetum, fayetum...) pero’l
significáu principal ye un diminutivu (pereta,
campetu, campeta, lloseta, castañeta, porreta, peineta, rodetu, maletu, foceta,
varetu...) adoptando llueu un matiz despectivu por influencia del sufixu –atu,
-ata pero conservando un significáu diminutivu (verdeta=verdina). Ello consérvase
nel asturianu más actual (casetu, calcetu,
caretu, carretu, mocetu, paxa retu, señoretu,
escañetu, paisanetu, soguetu, rapacetu, muyereta...). Tamién algamó un valor
xentiliciu (ponguetu, marnuetu, canguetu, xixonetu...). Notres llingües
romances foi la forma típica del
diminutivu (caseta, corneta, trompeta, tableta, llibreta, llibretu, camioneta,
peseta...). El llatín clásicu evolucionó o adaptóse hacia diminutivos –etus,
-eta, -etum. El sufixu llatinu –etu(m), adaptáu
o evolucionáu nun llatín tardíu como un diminutivu común –etus, -eta,
-etum, ye más productivu nel llatín d’Asturia y n’asturianu de lo que
camentamos, siendo un diminutivu normal pues asina yera cómo s’usaba nel llatín
d’estes tierres. Puede orixinar un matiz despectivu, nel usu autóctonu que se
fai del llatín d’Asturia. El sufixu llatinu –etu(s) aplicáu a Xove (Iove) ye un
simple diminutivu (con matiz despectivu), y non un colectivu o xenitivu que daría otres formes como Iovianus
(Xoveyanos, Xoviñanu, con y-ñ antihiática), Mons Iovis (Montexove). El llatín
almitiría sufixos non diminutivos (Xovianu, Xoveaneu, Xovinu, Xovensis, Xoveus,
Xovicius) amás del diminutivu “Xovittus”. Nel llatín clásicu –inus yera un
xentiliciu o xenitivu (Iovinus). Asturianus y Asturiainus~Asturinus signifiquen
lo mesmo: orixinariu d’Asturia; sin embargo la segunda derivó hacia un
diminutivu af ectivu y la primera non y habríemos
traduciles como Asturianu y Asturín. El sufixu –inus nun yera diminutivu sinón
xenitivu o xentiliciu y pol contrariu el sufixu –etu sí yera diminutivu polo
menos nuna fase posterior. Prueba de que’l sufixu –etu y –atu yeren diminutivos, son les derivaes de colle
(monte) que n’asturianu da
collatus>colláu y en castiellanu collinus>colina. Sirven pa nomar
sustantivos más pequenos (paxa retu, caxuetu,
chapeta, cañuetu, cambetu...), pues –etu(s), -eta, -etu(m), teníen como acepción
principal la d’un diminutivu (canaletu, palombeta, palmeta). Nel asturianu modernu sigue
conservando la so función de diminutivu (pereta, carretu, campetu, lloseta,
carreta, maletu, pandereta, calceta...)
Otra
prueba de que’l sufixu –etu(m) yera un diminutivu normal atopámosla en palabres
asturianes como Pereda, Periedo y Peréu. “Perieda” podría significar “pera pequena” (pereta) o
un peréu grande en pareyo a prau-prada. Peréu o Periéu són derivaos de “pera”
que se refieren a un solu árbol y non a un conxuntu d’ellos. Los topónimos
Glaretum > Llaredu, Colubréu y Serpiéu són diminutivos (nesti casu
despectivos) de glarus, colubra~colubru y serpe y nun indiquen pluralidá. Ucieda~Ocieda
puede derivar d’una simple “foceta”, diminutivu asturianu de “foz”. Mui
asemeyaos són Xarraxuvín (Serra Iovinis) y Xuvín (Iovini) ente otros como
Ouviñana (Ioviniana), Ovies (Iovis). Non siempre el sufixu –etu significa una
colectividá porque nel llatín tardíu d’Asturia usóse más como diminutivu. Otru
exemplu ye na etimoloxía de Somiéu: Summu(m) + etu(m) > Sumetu
>Somiéu~Sumiéu. Ye un diminutivu claru que nun ye despectivu. ¿Cómo puede amenorgase
a un dios supremu como Xove?... porque preséntasenos d’un tamañu reducíu: un
Xovetu, un Xupiterín de poca monta, pequenu, ñarru o toscu. Eso ye lo que
significa Uviéu, una estatua-santariu de Xúpiter diminuta. El vocablu popular
“Iovetus” pasó de sustantivu a topónimu con declinaciones.
Pal
xentiliciu d’esti nome de llugar Iovetu(m)-Ioveto, propongo la forma xovetense
o xovetanu.
Lucus
Asturum ye La Vega d’Uviéu, presidida por un montiellu dedicáu al dios supremu Xove
(Llug-Candamiu) y
representáu igual que Llug con un fexe de rayos na mano, dioses dambos del
truenu, los cielos y la lluz.
No hay comentarios:
Publicar un comentario